Jedną z najbardziej popularnych form użytkowania lokali mieszkalnych w Polsce jest, ze względu na dużą popularność spółdzielni mieszkaniowych, prawo do lokalu spółdzielczego. Przy czym prawo to występuje w dwóch postaciach:

- spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu i

- spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Problematyka ta uregulowana jest w przepisach Ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 119, poz.1116- t.j.).

Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu ustanawia się poprzez zawarcie umowy spółdzielni z członkiem spółdzielni. W drodze tej umowy spółdzielnia zobowiązuje się do oddania lokalu mieszkalnego, natomiast członek spółdzielni do wniesienia wkładu oraz uiszczania nałożonych na niego opłat (wynikających z ustawy oraz określonych w statucie).

Istotną cechą spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu jest to, że ma ono charakter niezbywalny, nie przechodzi na spadkobierców oraz nie podlega egzekucji. Prawo to może należeć zarówno do jednej osoby jak i do małżonków. Taki lokal może być przez członka  spółdzielni wynajmowany bądź oddany w bezpłatne używanie bez zgody spółdzielni (chyba, że byłoby to związane ze zmianą przeznaczenia lokalu lub sposobu korzystania z niego).

Z kolei spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest prawem niezależnym od członkostwa w spółdzielni (przy czym spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet swoich członków nabywcy takiego lokalu). Prawo to ma charakter zbywalny, dziedziczny oraz podlega egzekucji. Jest to tzw. ograniczone prawo rzeczowe. Lokal taki również może być oddany w najem bądź bezpłatne używanie bez zgody spółdzielni (chyba, że byłoby to związane ze zmianą sposobu korzystania z lokalu lub jego przeznaczenia).

Warto podkreślić, że możliwe jest przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność lokalu.

Hanna Bukowska LL.M.