Klauzula rebus sic stantibus jest instytucją silnie utrwaloną i wywodzącą się jeszcze z czasów średniowiecza. W dosłownym tłumaczeniu z łaciny oznacza ona: „ponieważ sprawy przybrały taki obrót”. Bez wątpienia jest to instytucja o nadzwyczajnym, szczególnym charakterze.

Klauzula ta wprowadzona została do polskiego sytemu prawa cywilnego stosunkowo niedawno i uregulowana jest obecnie w artkule 357¹ kc. W myśl wskazanego artykułu „Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym”. Instytucja ta pozwala zatem stronom umowy na sądową zmianę istniejącego stosunku zobowiązaniowego z powodu tzw. nadzwyczajnej zmiany sytuacji. Przy czym, aby możliwe było zastosowanie klauzuli rebus sic stantibus muszą zaistnieć ustawowo określone przesłanki:

1. doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków,
2. zaistniała zmiana skutkuje nadmiernymi trudnościami w spełnieniu świadczenia (bądź też grozi jednej ze stron rażącą stratą),
3. strony stosunku zobowiązaniowego (zawierając umowę) nie przewidziały wpływu nadzwyczajnej zmiany na zobowiązanie.

Warto zatem podkreślić, że nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć zarówno charakter naturalny (np kataklizmy i katastrofy), jak i być spowodowana wyłącznie czynnikiem ludzkim (np wojna czy też strajki). W przypadku wystąpienia nadzwyczajnej zmiany stosunków sąd może według uznania (sąd nie jest związany żądaniem pozwu) między innymi: oznaczyć inny sposób wykonania zobowiązania; zmienić wysokość świadczenia, bądź też zdecydować o rozwiązaniu zawartej umowy…

Hanna Bukowska LL.M.